Once upon a time… In de laat achttiende tot begin negentiende eeuw was Parijs het kloppende hart van Europa. In de glamoureuze stad kwam schoonheid tot leven en zette kunstenaars en ambachtslieden de toon in de beeldende en toegepaste kunst: het was de tijd van de Franse gouden eeuw. Eén van de meest exclusieve en verfijnde producten afkomstig uit Parijs waren vuurvergulde bronzen pendules. Deze spektakelstukken stonden aan het hof en in de appartementen van de hoge adel in heel Europa.
Op 21 mei 2022 is deze unieke tentoonstelling te bewonderen in het hart van de Nederlandse museumwereld, tussen het Van Gogh en het Moco Museum. De grootste collectie van deze verhalende pendules is voor het eerst en tot en met 29 januari 2023 te bezoeken in het tijdelijke pop-up museum.
Het zijn de verhalen over liefde, verlangen, jaloezie en verleiding, maar ook over list en bedrog die al millennia door de mens wordt verteld, bezongen en uitgebeeld in de kunst. De vergulde pendules in de tentoonstelling Once Upon a Time vertellen deze verhalen, beginnend met verhalen uit de klassieke oudheid, de Griekse en Romeinse mythologie. Denk aan de avonturen van de goden en godinnen als Apollo, Venus en Cupido… Daarnaast vertellen de pendules gebeurtenissen uit de eerste dagen van Rome, over Alexander de Grote en de reizen van Napoleon naar Egypte. Er zijn klokken die verwijzen naar de tijd waarin ze gemaakt werden met voorstellingen van het alledaagse negentiende-eeuwse leven in Parijs en naar bijzondere gebeurtenissen: zoals de twee beroemde neushoorns die naar Europa kwamen.
De Franse vuurvergulde bronzen pendules vonden hun weg in de interieurs aan de hoven en in de huizen van de adel en gegoede burgerij door heel Europa en daarbuiten. De klokken stonden als een van de duurste objecten in de ruimte op de schouw. Dit was de plek waar de belangrijke gasten werden ontvangen en waar de pronkstukken status, rijkdom en macht moesten uitstralen. Deze stukken kostten een fortuin en werden in zeer kleine oplage of als unieke objecten gemaakt. Zo kan het dat klokken uit dezelfde serie staan in de koninklijke collecties in Madrid, Londen, Warschau, Madrid en in Amsterdam en Apeldoorn. Een aantal pendules zijn ook opgenomen in musea als het Louvre (Parijs), Palazzo Pitti (Florence), Victoria & Albert Museum (Londen) en het Metropolitan Museum of Art (New York).
De beeldschone Leda is de vrouw van Tyndareus, koning van Sparta. Op een dag wordt zij door de oppergod Jupiter begluurd als zij baadt in de rivier Euratus. Hij is zo onder de indruk van haar schoonheid dat hij wel aan zijn lusten móet toegeven en zich transformeert tot zwaan. Hij vraagt aan Venus om hulp en Venus verandert in een adelaar om op de zwaan (Jupiter) te jagen. Het is een succesvol plan. Leda opent haar armen en drukt de vogel tegen haar borst om hem zo te beschermen tegen de adelaar. Terwijl Leda hem zo vasthoudt, valt zij in slaap en slaat Jupiter toe. Als gevolg van deze gebeurtenis legt Leda negen maanden later twee eieren waaruit ieder ei zowel een meisje als een jongen geboren wordt. Een van de meisjes is Helena. Zij groeit op tot een vrouw met een overdonderende schoonheid die als zodanig bekend raakt bij de hele Griekse wereld. Ook speelt ze een sleutelrol in de beroemdste oorlog.
Leda en de Zwaan, Deverberie & Cie, 1803-1805.
De zonnegod Apollo doet de zon opkomen en laat hem ondergaan. Hij rijdt op zijn zonnewagen door het heelal. Zijn zonnewagen wordt getrokken door vier paarden en zo beklimt hij iedere ochtend het firmament naar het hoogste punt, om vervolgens de afdaling in te zetten. Deze pendule toont de stormachtige paarden die de steile afdaling zojuist hebben ingezet; het moeilijkste deel van de hele rit.
Deze pendule komt uit de beroemde werkplaats van Pierre-Philipe Thomire en is een van de meest indrukwekkende pendules uit de collectie. Dit komt door de prachtige details. Thomire begon ooit als ciseleur, het ambacht dat verantwoordelijk was voor het uitwerken van alle details, en stelde duidelijk hoge eisen aan zijn werknemers. De gezichtsuitdrukkingen van de paarden zijn fenomenaal, dynamisch en heel expressief.
Deze klok is zeldzaam en is in een zeer kleine oplage gemaakt. Zo staat een vergelijkbare klok in de State Dining Room in Buckingham Palace (Londen).
Apollo rijdt zijn zonnewagen over de dierenriem, Pierre Philippe Thomire, 1796 – 1805.
Onder het motto: “Gezelligheid kent geen tijd”, verwijst deze klok naar een anekdote waarin de gastvrouw wil voorkomen dat haar gasten vertrekken. Ze deed dit door met een doek de wijzerplaat af te dekken, zodat ze de tijd niet konden zien. Een andere uitleg is dat de fraaie dame het voortgaan van de tijd wil tegenhouden door de wijzerplaat te bedekken met een doek zodat ze niet ouder wordt. De jonge Cupido wil de doek juist wegtrekken en wel ouder worden.
Het was een geliefd thema en werd lovend beschreven door verschillende opiniemakers in het begin van de 19de eeuw. Een opmerkelijk detail is dat bij deze pendule niet de wijzers, maar de wijzerplaat ronddraait.
Liefde verbergt de tijd, André Antoine Ravrio, 1813
Om de extravagante pendules van het perfecte decor te voorzien is in de villa aan het Museumplein hard gewerkt. Het ontwerp van de tentoonstelling is afkomstig van de nationaal en internationaal opererende interieurarchitect Judith van Mourik, die verschillende award winnende projecten op haar naam heeft staan. Op de tweede verdieping is het museumcafé met een uniek uitzicht over het Museumplein.
Kunstliefhebber, verzamelaar en tv-persoonlijkheid Janny van der Heijden neemt je mee langs door haar geselecteerde topstukken in de audiotour. Ze vertelt over de klokken uit een tijdperk dat haar fascineert. Het thema, de Tijd, heeft haar sowieso altijd al geboeid. Aan het einde van de 18de eeuw veranderde er veel. Niet alleen op kunstgebied, maar zeker ook politiek, sociaal én culinair. Ook kun je kiezen voor een uitgebreidere audiotour van onze curator.
De gratis audiotours vertellen de verhalen van de klokken en leren je beter te kijken naar de details en het vakmanschap.
Sinds mei 2022 is de oeuvre catalogus van de Parnassia collectie met de Franse titel Une Odyssée en Pendules, Chefs-d’oeuvre de la Collection Parnassia geschreven door kunsthistoricus Jean-Dominique Augarde beschikbaar. De catalogus is in het Frans en Engels en is verkrijgbaar in onze museumwinkel en via de webshop van de uitgever. Wilt u de catalogus bij u thuis ontvangen? Stuur ons een e-mail naar info@once-upon-a-time.amsterdam.
